NA EPIFANÍA DO SEÑOR

Non hai moito, admirei un relevo en mármore, que representa a escena da adoración dos Magos ao Neno Deus. Enmarcando este relevo, había outros: catro anxos, con cadanseu símbolo: un diadema, o mundo coroado pola cruz, unha espada, un cetro. Desta maneira plástica, utilizando signos coñecidos, ilustrouse o acontecemento que conmemoramos hoxe: uns homes sabios —a tradición di que eran reis— axeónllanse perante o Neno, despois de preguntar en Xerusalén: u-lo nacido rei dos xudeus?¹.

Eu tamén, urxido por esta pregunta, contemplo agora a Xesús, deitadonunha manxadoira², nun lugar que é o sitio axeitado para as bestas. Onde está, Señor, a túa realeza: o diadema, a espada, o cetro? Perténcenlle, e non os quere; reina envolto en cueiros. É un Rei inerme, que se nos mostra indefenso: un neno pequeno. Como non lembrar aquelas palabras do Apóstolo: anonadouse a si mesmo tomando forma de servo? ³.

Noso Señor encarnouse, para manifestarnos a vontade do Pai. E velaquí que, xa no berce, nos instrúe. Xesucristo búscanos —cunha vocación, que é vocación á santidade— para consumar, con El, a Redención. Considerade a súa primeira ensinanza: temos que corredimir non perseguindo o triunfo sobre os nosos próximos, senón sobre nós mesmos. Como Cristo, necesitamos anonadarnos, sentirnos servidores dos demais, para levalos a Deus.

U-lo Rei? Non será que Xesús desexa reinar, antes que nada no corazón, no teu corazón? Por iso se fai Neno, porque quen non ama a unha criatura pequena? Onde está o Rei? Onde está o Cristo, que o Espírito Santo procura formar na nosa alma? Non pode estar na soberbia que nos afasta de Deus, non pode estar na falta de caridade que nos illa. Aí non pode estar Cristo; aí o home queda só.

Aos pés de Xesús Neno, no día da Epifanía, ante un Rei sen sinais exteriores de realeza, podédeslle dicir: Señor, quita a soberbia da miña vida; quebranta o meu amor propio, este querer afirmarme eu e impoñerme aos demais. Fai que o fundamento da miña personalidade sexa a identificación contigo.

O camiño da fe

A meta non é fácil: identificarnos con Cristo. Mais tampouco é difícil, se vivimos como o Señor nos aprendeu: se acudimos acotío á súa Palabra, se empapamos a nosa vida coa realidade sacramental —a Eucaristía— que El nos deu por alimento, porque o camiño do cristián é andadeiro, como lembra unha vella canción da miña terra. Deus chamounos clara e inequivocamente. Como os Reis Magos, descubrimos unha estrela, luz e rumbo, no ceo da alma.

Vimos a súa estrela no Oriente e viñemos adoralo⁴. É a nosa mesma experiencia. Tamén nós advertimos que, aos poucos, na alma se acendía un novo resplandor: o desexo de ser plenamente cristiáns; se me permitides a expresión, a ansiedade de tomarnos a Deus en serio. Se cada un de vós puidese contar agora en voz alta o proceso íntimo da súa vocación sobrenatural, os demais xulgariamos que todo aquilo era divino. Agradezamos a Deus Pai, a Deus Fillo, a Deus Espírito Santo e a Santa María, pola que nos veñen todas as bendicións do ceo, este don que, xunto co da fe, é o máis grande que o Señor pode conceder a unha criatura: o afán ben determinado de chegar á plenitude da caridade, co convencemento de que tamén é necesaria —e non só posible— a santidade no medio das tarefas profesionais, sociais...

Considerade con que fineza nos convida o Señor. Exprésase con palabras humanas, como un namorado: Eu chameite polo teu nome... Ti es meu⁵. Deus, que é a fermosura, a grandeza, a sabedoría, anúncianos que somos seus, que fomos escollidos como termo do seu amor infinito. Fai falta unha rexa vida de fe para non desvirtuar esta marabilla, que a Providencia divina pon nas nosas mans. Fe como a dos Reis Magos: a convicción de que nin o deserto, nin as tempestades, nin a tranquilidade dos oasis nos impedirá chegar á meta do Belén eterno: a vida definitiva con Deus.

Un camiño de fe é un camiño de sacrificio. A vocación cristiá non nos saca do noso sitio, pero esixe que abandonemos todo o que estorba ao querer de Deus. A luz que se acende é só o principio; temos que seguila, se desexamos que esa claridade sexa estrela, e logo sol. Mentres os Magos estaban enPersia —escribe san Xoán Crisóstomo— non vían senón unha estrela; mais cando abandonaron a súa patria, viron ao mesmo sol de xustiza. Pódese dicir que non continuarían vendo a estrela, se permanecesen no seu país. Deámonos présa, pois, tamén nós; e aínda que todos nolo impidan,corramos á casa dese Neno⁶.

Firmeza na vocación

Vimos a súa estrela no Oriente e viñemos a adorarlo. Ao oír isto, turbouse oRei Herodes e, con el, toda Xerusalén⁷. Aínda hoxe repítese esta escena. Ante a grandeza de Deus, ante a decisión, seriamente humana e profundamente cristiá, de vivir de xeito coherente coa propia fe, non faltan persoas que se estrañan, e aínda se escandalizan, desconcertadas. Diríase que non conciben outra realidade que a que cabe nos seus limitados horizontes terreos. Ante os feitos de xenerosidade, que perciben na conduta doutros que escoitaron a chamada do Señor, sorrín con displicencia, asústanse ou —en casos que parecen verdadeiramente patolóxicos— concentran todo o seu esforzo en impedir a santa determinación que unha conciencia tomou coa máis plena liberdade.

Teño presenciado, en ocasións, o que se podería chamar como unha mobilización xeral, contra os que decidiran dedicar toda a súa vida ao servizo de Deus e dos demais homes. Hai algúns, que están persuadidos de que o Señor non pode escoller a quen queira sen lles pedir permiso a eles, para elixir a outros; e de que o home non é quen de ter a máis plena liberdade, para responder que si ao Amor ou para rexeitalo. A vida sobrenatural de cada alma é algo secundario, para os que discorren dese xeito, pensan que merece prestarlle atención, pero só despois de que estean satisfeitas as pequenas comodidades e egoísmos humanos. Se así fose, que quedaría do cristianismo? As palabras de Xesús, amorosas e á vez esixentes, son só para oílas, ou para oílas e poñelas en práctica? El dixo: sedeperfectos como o voso Pai celestial é perfecto⁸.

O Noso Señor diríxese a todos os homes, para que veñan ao seu encontro. Non só chama aos Reis Magos, que eran sabios e poderosos; antes enviara aos pastores de Belén, non xa unha estrela, senón un dos seus anxos⁹. Pero, pobres e ricos, sabios ou menos sabios, han fomentar na súa alma a disposición humilde que permite escoitar a voz de Deus.

Considerade o caso de Herodes: era un potente da terra, e ten a oportunidade de servirse da colaboración dos sabios: reunindo a todos ospríncipes dos sacerdotes e aos escribas do pobo, preguntoulles onde tiña que nacer o Mesías¹⁰. O seu poder e a súa ciencia non o levan a recoñecer a Deus. Para o seu corazón empedernido, poder e ciencia son instrumentos de maldade: o desexo inútil de aniquilar a Deus, o desprezo pola vida dun puñado de nenos inocentes.

Sigamos lendo o Santo Evanxeo. Eles contestaron: en Belén de Xudá, pois así está escrito polo profeta: E ti, Belén, terra de Xudá, non es certamente a máis pequena entre os príncipes de Xudá, porque de ti sairá un xefe que apacentará o meu pobo Israel¹¹. Non podemos pasar por alto estes detalles da misericordia divina: quen ía redimir ao mundo, nace nunha aldea perdida. E é que Deus non fai acepción de persoas¹², como nos repite insistentemente a Escritura. Non se fixa, para invitar a unha alma a unha vida de plena coherencia coa fe, en méritos de fortuna, en nobreza de familia, en altos graos de ciencia. A  vocación precede aos méritos: a estrela que viran en Oriente lles precedía, ata que, chegada enriba do lugar no que estaba o Neno, detívose¹³.

A vocación é o primeiro; Deus ámanos denantes de que nos saibamos dirixir a El, e pon en nós o amor co que lle podemos corresponder. A paternal bondade de Deus sáenos ao encontro¹⁴. Noso Señor non só é xusto, é moito máis: misericordioso. Non espera que vaiamos a El; anticípase, con mostras inequívocas de paternal agarimo.

Bo pastor, bo guía

Se a vocación é o primeiro, se a estrela loce de antemán, para orientarnos no noso camiño de amor a Deus, non é lóxico dubidar cando, nalgunha ocasión, se nos oculta. Ocorre en determinados momentos da nosa vida interior, case sempre pola nosa culpa, o que pasou na viaxe dos Reis Magos: que a estrela desaparece. Coñecemos xa o resplandor divino da nosa vocación, estamos persuadidos do seu carácter definitivo, mais quizais o po que levantamos ao andar —as nosas miserias— forma unha nube mesta, que impide o paso da luz.

Que facer entón? Seguir os pasos daqueles homes santos: preguntar. Herodes serviuse da ciencia para comportarse inxustamente; os Reis Magos utilizárona para obrar o ben. Pero os cristiáns non temos necesidade de preguntar a Herodes ou aos sabios da terra. Cristo deulle á súa Igrexa a seguridade da doutrina, a corrente de graza dos Sacramentos; e dispuxo que haxa persoas para orientar, para conducir, para traer constante-mente á memoria o camiño. Dispoñemos dun tesouro infinito de ciencia: a Palabra de Deus, custodiada na Igrexa; a graza de Cristo, que se administra nos Sacramentos; o testemuño e o exemplo dos que viven rectamente á nosa beira, e que souberon construír coas súas vidas un camiño de fidelidade a Deus.

Permitídeme un consello: se algunha vez perdedes a claridade da luz, acudide sempre ao bo pastor. Quen é o bo pastor? O que entra pola porta da fidelidade á doutrina da Igrexa; o que non se comporta como un mercenario que vendo vir o lobo, desampara ás ovellas e foxe; e o loboarrebátaas e dispersa o rabaño¹⁵. Mirade que a palabra divina non é baldeira; e a insistencia de Cristo —non vedes con que agarimo fala do pastor e das ovellas, do ovil e do rabaño?— é unha demostración práctica da necesidade dun bo guía para a nosa alma.

Se non houbese pastores malos, escribe santo Agostiño, El non o precisaría, falando do bo. Quen é o mercenario? O que ve o lobo e foxe. O que busca a súa gloria e non a gloria de Cristo; o que non se atreve a reprobarlles con liberdade de espírito aos pecadores. O lobo colle unha ovella polo pescozo, o diabo induce a un fiel a cometer adulterio. E ti, calas, non reprobas. Ti es mercenario; viches vir ao lobo e fuxiches. Quizais el diga: non; estou aquí, non fuxín. Non, respondo, fuxiches porque calaches; e calaches, porque tiveches medo¹⁶.

A santidade da Esposa de Cristo demostrouse sempre — como se demostra tamén hoxe— pola abundancia de bos pastores. Mais a fe cristiá, que nos aprende a ser sinxelos, non nos induce a ser inxenuos. Hai mercenarios que calan, e hai mercenarios que falan palabras que non son de Cristo. Por iso, se o Señor permite que quedemos ás escuras, mesmo en cousas pequenas; se sentimos que a nosa fe non é firme, acudamos ao bo pastor, ao que entra pola porta exercendo o seu dereito, ao que, dando a súa vida polos demais, quere ser, na palabra e na conduta, unha alma namorada: un pecador quizais tamén, pero que confía sempre no perdón e na misericordia de Cristo.

Se a vosa conciencia vos reproba por algunha falta —aínda que non pareza grave—, se dubidades, acudide ao Sacramento da Penitencia. Ide ao sacerdote que vos atende, ao que sabe esixir de vós fe rexa, fineza de alma, verdadeira fortaleza cristiá. Na Igrexa existe a máis plena liberdade para confesarse con calquera sacerdote, que teña as lexítimas licencias; pero un cristián de vida clara acudirá —libremente!— a aquel que coñece como bo pastor, que o pode axudar a levantar a vista, para vol ver ver no alto a estrela do Señor.

Ouro, incenso e mirra

Videntes autem stellam gavisi sunt gaudio magno valde¹⁷, di o texto latino con admirable reiteración: ao descubrir novamente a estrela, gozáronse cun gozo moi grande. Por que tanta ledicia? Porque, os que non dubidaron nunca, reciben do Señor a proba de que a estrela non desaparecera: simplemente deixaron de contemplala, mais conservárana sempre na alma. Así é a vocación do cristián: se non se perde a fe, cando se mantén a esperanza en Xesucristo que está connosco ata a consumación dos séculos¹⁸, a estrela reaparece. E, ao comprobar unha vez máis a realidade da vocación, nace unha maior ledicia, que aumenta en nós a fe, a esperanza e o amor.

Entrando na casa, viron o Neno con María, a súa Nai, e, axeonlladosadorárono¹⁹. Axeonllámonos tamén nós diante de Xesús, do Deus agochado na humanidade: repetímoslle que non queremos dar as costas a súa divina chamada, que non nos afastaremos nunca del; que apartaremos do noso camiño todo o que sexa un atranco para a fidelidade; que desexamos sinceramente ser dóciles ás súas inspiracións. Ti, na túa alma, e tamén eu —porque fago unha oración íntima, con fondos berros silandeiros— estámoslle contando ao Neno que anhelamos ser tan bos cumpridores coma aqueles servos da parábola, para que tamén nos poida contestar a nós: alégrate, servobo e fiel ²⁰.

E abrindo os seus tesouros ofrecéronlle dons: ouro, incenso e mirra²¹. Deteñámonos un pouco para entender esta pasaxe do Santo Evanxeo. Como é posible que nós, que non somos nada e non valemos nada, lle fagamos ofrendas a Deus? Di a Escritura: toda dádiva e todo don perfecto de arribavén²². O home non acerta a descubrir enteiramente a profundidade e a beleza dos agasallos do Señor: Se ti coñeceses o don de Deus! ²³, responde Xesús á muller samaritana. Xesucristo aprendeunos a esperalo todo do Pai, a buscar, antes que nada, o reino de Deus e a súa xustiza, porque todo o demais se nos dará de engádega, e ben sabe El que é o que necesitamos²⁴.

Na economía da salvación, o Noso Pai coida a cada alma cunha delicadeza amorosa: cada un recibiu de Deus o seu propio don, quen dunha maneira,quen doutra²⁵. Parecería inútil, polo tanto, afanarse por presentarlle ao Señor algo do que el tivese necesidade; desde a nosa situación de debedores que non teñen con que pagar²⁶, os nosos dons asemellaríanse aos da Antiga Lei, que Deus xa non acepta: Ti non quixeches, nin foron do teu agrado, os sacrificios, as ofrendas e os holocaustos polo pecado, cousas todas que se ofrecen segundo a Lei²⁷.

Mais o Señor sabe que dar é propio de namorados, e El mesmo sinálanos o que desexa de nós. Non importan as riquezas, nin os froitos nin os animais da terra, do mar ou do aire, porque todo iso é seu; quere algo íntimo, que lle temos que entregar con liberdade: dáme, meu fillo, o teu corazón²⁸. Vedes? Non queda satisfeito compartindo: quéreo todo. Non anda á procura de cousas nosas, repito: quérenos a nós mesmos. De aí, e só de aí, arrincan todos os agasallos que lle poidamos ofrecer ao Señor.

Démoslle, polo tanto, ouro: o ouro fino do espírito de desprendemento dos cartos e dos medios materiais. Non esquezamos que son cousas boas, que veñen de Deus. Pero o Señor dispuxo que os utilicemos, sen deixar neles o corazón, facéndoos render en proveito da humanidade.

Os bens da terra non son malos; pervértense cando o home os converte en ídolos e, diante deses ídolos, axeónllase; ennobrécense cando os convertemos en instrumentos para o ben, nunha tarefa cristiá de xustiza e de caridade. Non podemos ir detrás dos bens económicos, como quen vai na procura dun tesouro; o noso tesouro está aquí, deitado nunha manxadoira; é Cristo e nel hanse centrar todos os nosos amores, porque onde está o voso tesouro alíestará tamén o voso corazón²⁹.

Ofrecemos incenso: os desexos, que soben ata o Señor, de levar unha vida nobre, da que se desprenda o bonus odor Christi³⁰, o perfume de Cristo. Impregnar as nosas palabras e as nosas accións no bonus odor, é sementar comprensión, amizade. Que a nosa vida acompañe as vidas dos demais homes, para que ninguén se atope ou se sinta só. A nosa caridade ten que ser asemade cariño, calor humana.

Así nolo ensina Xesucristo. A Humanidade esperaba desde había séculos a vinda do Salvador; os profetas anunciárano de mil formas; e ata nos últimos recunchos da terra —aínda que estivese perdida, polo pecado e pola ignorancia, gran parte da Revelación de Deus aos homes— conservábase o desexo de Deus, a ansia de ser redimidos.

Chega a plenitude dos tempos e, para cumprir esa misión, non aparece un xenio filosófico, como Platón ou Sócrates; non se instala na terra un conquistador poderoso, como Alexandre. Nace un Infante en Belén. É o Redentor do mundo; pero, antes de falar, ama con obras. Non trae fórmula máxica ningunha, porque sabe que a salvación que ofrece debe pasar polo corazón do home. As súas primeiras accións son risas, choros de neno, sono inerme dun Deus encarnado: para namorarnos, para que o saibamos acoller nos nosos brazos.

Decatámonos agora, unha vez máis, de que este é o cristianismo. Se o cristián non ama con obras, fracasou como cristián, que é fracasar tamén como persoa. Non podes pensar nos demais coma se fosen números ou chanzos, para que ti poidas subir; ou masa, para ser exaltada ou humillada, adulada ou desprezada, segundo os casos. Pensa nos demais —antes que nada, nos que están ao teu carón— como no que son: fillos de Deus, con toda a dignidade dese título marabilloso.

Temos que portarnos como fillos de Deus cos fillos de Deus: o noso debe ser un amor sacrificado, cotián, feito de mil detalles de comprensión, de sacrificio silandeiro, de entrega que non se nota. Este é o bonus odorChristi, o que lles facía dicir aos que vivían entre os nosos primeiros irmáns na fe: Mirade como se aman! ³¹.

Non se trata dun ideal afastado. O cristianismo non é un Tartarín de Tarascón, teimado en cazar leóns onde non pode atopalos: nos corredores da súa casa. Quero falar sempre da vida diaria e concreta: da santificación do traballo, das relacións familiares, da amizade. Se aí non somos cristiáns, onde o seremos? O recendo do incenso é o resultado dunha brasa, que queima sen ostentación unha multitude de grans; o bonus odor Christi advírtese entre os homes non pola laparada dun lume de ocasión, senón pola eficacia dun rescaldo de virtudes: a xustiza, a lealdade, a fidelidade, a comprensión, a xenerosidade, a alegría.

E, cos Reis Magos, ofrecemos tamén mirra, o sacrificio que non debe faltar na vida cristiá. A mirra tráenos a lembranza da Paixón do Señor: na Cruz danlle a beber mirra mesturada con viño³², e con mirra unxiron o seu corpo para a sepultura³³. Mais non pensedes que, reflexionar sobre a necesidade do sacrificio e da mortificación, signifique engadir unha nota de tristura a esta festa alegre que celebramos hoxe.

Mortificación non é pesimismo, nin espírito agre. A morti-ficación non vale nada sen a caridade: por iso temos que buscar mortificacións que, facéndonos pasar con señorío sobre as cousas da terra, non mortifiquen os que viven connosco. O cristián non pode ser un verdugo nin un miserable; é un home que sabe amar con obras, que proba o seu amor na pedra de toque da dor.

Pero hei dicir, outra vez, que esa mortificación non consistirá de ordinario en grandes renuncias, que tampouco son frecuentes. Estará composta de pequenos vencementos: sorrir a quen nos importuna, negar ao corpo antollos de bens superfluos, afacernos a escoitar os demais. Facer render o tempo que Deus pon á nosa disposición... E tantos detalles máis, insignificantes en aparencia, que xorden sen que os busquemos —contrariedades, dificultades, desabores—, ao longo de ca-da día.

Sancta Maria, Stella Orientis

Remato, repetindo unhas palabras do Evanxeo de hoxe: entrando na casa,viron o Neno con María, a súa Nai. Nosa Señora non se afasta do seu Fillo. Os Reis Magos non son recibidos por un rei apoleirado no seu trono, senón por un Neno nos brazos da súa Nai. Pidámoslle á Nai de Deus, que é nosa Nai, que nos prepare o camiño que leva ao amor pleno: CorMariae dulcissimum, iter para tutum! O seu doce corazón coñece o vieiro máis seguro para atopar a Cristo.

Os Reis Magos tiveron unha estrela; nós temos a María, Stella maris, Stella orientis. Dicímoslle hoxe: Santa María, Estrela do mar, Estrela da mañá, axuda os teus fillos. O noso celo polas almas non debe coñecer fronteiras, que ninguén está excluído do amor de Cristo. Os Reis Magos foron as primicias dos xentís; pero, consumada a Redención, xa non haixudeu ou grego, non hai servo ou libre, non hai home ou muller —non existe discriminación de ningún tipo—, porquetodos sodes un en Cristo Xesús³⁴.

Os cristiáns non podemos ser exclusivistas, nin separar ou clasificar as almas; virán moitos de Oriente e de Occidente³⁵; no corazón de Cristo caben todos. Os seus brazos —admirámolo de novo na manxadoira— son os dun Neno: pero son os mesmos que se estenderon na Cruz, atraendo a todos os homes³⁶.

E un último pensamento para ese home xusto, o Noso Pai e Señor san Xosé, que, na escena da Epifanía, pasou, como acostuma, inadvertido. Eu albíscoo recollido en contemplación, protexendo con amor o Fillo de Deus que, feito home, foi confiado aos seus coidados paternais. Coa marabillosa delicadeza do que non vive para si mesmo, o Santo Patriarca prodígase nun servizo tan silandeiro como eficaz.

Falamos hoxe da vida de oración e do afán apostólico. Que mellor mestre que san Xosé? Se queredes un consello que incansablemente repito desde hai moitos anos, Ite ad Ioseph³⁷, acudide a Xosé: el vos aprenderá camiños concretos e modos humanos e divinos de achegármonos a Xesús. E axiña vos atreveredes, como el fixo, a levar en brazos, a bicar, a vestir, a coidar³⁸ deste Neno Deus que nos naceu. Coa homenaxe da súa veneración, os Magos ofrecéronlle a Xesús ouro, incenso e mirra; Xosé deulle, por enteiro, o seu corazón novo e namorado.