O GRAN DESCOÑECIDO

Os Feitos dos Apóstolos, ao narrarnos os acontecementos daquel día de Pentecoste no que o Espírito Santo descendeu en forma de linguas de lume sobre os discípulos do Noso Señor, fannos asistir á grande manifestación do poder de Deus, co que  a Igrexa iniciou o seu camiño entre as nacións. A vitoria que Cristo —coa súa obediencia, coa súa inmolación na Cruz e coa súa Resurrección— obtivera sobre a morte e sobre o pecado, revelouse daquela en toda a súa divina claridade.

Os discípulos que xa eran testemuñas da gloria do Resucitado, experimentaron en si a forza do Espírito Santo: as súas intelixencias e os seus corazóns abríronse a unha nova luz. Seguiran a Cristo e acolleran con fe as súas ensinanzas, pero non acertaban sempre a penetrar de todo o seu sentido: era necesario que chegase o Espírito de verdade, que lles fixese comprender todas as cousas¹. Sabían que só en Xesús podían atopar palabras de vida eterna, e estaban dispostos a seguilo e a dar a vida por El, mais eran febles e, cando chegou a hora da proba, fuxiron, deixárono só. O día de Pentecoste todo iso pasou: o Espírito Santo, que é espírito de fortaleza, fíxoos firmes, seguros, audaces. A palabra dos Apóstolos resoa rexa e vibrante polas rúas e prazas de Xerusalén.

Os homes e as mulleres que, chegados das máis diversas rexións, enchen naqueles días a cidade, escoitan abraiados. Partos, medos e elamitas, os moradores de Mesopotamia, de Xudea e de Capadocia, do Ponto e de Asia, os de Frixia, de Panfilia e de Exipto, os de Libia, confinante con Cirene, e os que viñeron de Roma, tanto xudeus coma prosélitos, os cretenses e os árabes, oímos falar as marabillas de Deus nas nosas propias linguas². Estes prodixios, que se obran diante dos seus ollos, lévanlles a prestar atención á predicación apostólica. O mesmo Espírito Santo, que actuaba nos discípulos do Señor, tocou tamén os seus corazóns e conduciunos cara á fe.

Cóntanos san Lucas que, despois de falar san Pedro proclamando a Resurrección de Cristo, moitos dos que o arrodea-ban se achegaron preguntando: que é o que debemos facer, irmáns? O Apóstolo respondeulles: Facede penitencia e sexa bautizado cada un de vós no nome de Xesucristo para remisión dos vosos pecados, e recibiredes o don do Espírito Santo. Aquel día incorporáronse á Igrexa, remata dicíndonos o texto sagrado, preto de tres mil persoas³.

A vinda solemne do Espírito no día de Pentecoste non foi un suceso illado. Apenas hai unha páxina dos Feitos dos Apósto-los na que non se nos fale del e da acción pola que guía, dirixe  e anima a vida e as obras da primitiva comunidade cristiá: El é quen inspira a predicación de san Pedro⁴, quen confirma na súa fe os discípulos⁵, quen sela coa súa presenza a chamada dirixida aos xentís⁶, quen envía a Saulo e a Bernabé cara terras afastadas para abrir novos camiños á ensinanza de Xesús⁷. Nunha palabra, a súa presenza e a súa actuación domínano todo.

Actualidade de Pentecoste

Esa realidade profunda que nos dá a coñecer o texto da Es-critura Santa, non é un recordo do pasado, unha idade de ouro da Igrexa que quedou atrás na historia. É, por riba das mise-rias e dos pecados de cada un de nós, a realidade tamén da Igrexa de hoxe e da Igrexa de todos os tempos. Eu rogarei ao Pai —anunciou o Señor aos seus discípulos— e daravos outro Consolador para que estea convosco eternamente⁸. Xesús mantivo as súas promesas. Resucitou, subiu aos ceos e, en unión co Eterno Pai, envíanos o Espírito Santo para que nos santifique e nos dea a vida.

A forza do poder de Deus aluma a face da terra. O Espírito Santo continúa asistindo á Igrexa de Cristo, para que sexa –sempre e en todo– signo levantado ante as nacións, que anuncia á humanidade a benevolencia e o amor de Deus⁹. Por grandes que sexan as nosas limitacións, os homes podemos mirar con confianza para os ceos e sentirnos cheos de alegría: Deus ámanos e líbranos dos nosos pecados. A presenza e a acción do Espírito Santo na Igrexa son a prenda e a anticipación da felicidade eterna, desa ledicia e desa paz que Deus nos depara.

Tamén nós, coma aqueles primeiros que se achegaron a san Pedro no día de Pentecoste, fomos bautizados. No bautismo, o Noso Pai Deus tomou posesión das nosas vidas, incorporounos á de Cristo e enviounos o Espírito Santo. O Señor, di a Escritura Santa, salvounos facéndonos renacer polo bautismo, renovándonos polo Espírito Santo, que El espallou copiosamente sobre nós por Xesucristo o noso Salvador, para que, xustificados pola graza, veñamos ser herdeiros da vida eterna conforme a esperanza que temos¹⁰.

A experiencia da nosa debilidade e dos nosos fallos, o mal exemplo que pode producir o espectáculo doloroso da pequenez e incluso da mesquindade dalgúns que se chaman cristiáns, o aparente fracaso ou a desorientación dalgunhas empresas apostólicas, todo iso —o comprobar a realidade do pecado e das limitacións humanas— pode non obstante constituír unha proba para a nosa fe, e facer que se insinúen a tentación e a dúbida: u-la forza e o poder de Deus? É o momento de reaccio-nar, de practicar de maneira máis pura e máis rexa a nosa esperanza e, polo tanto, de procurar que sexa máis firme a nosa fidelidade.

Permitídeme narrar un suceso da miña vida persoal, ocorrido hai xa moitos anos. Un día un amigo de bo corazón, pero que non tiña fe, díxome, ao tempo que sinalaba un mapamundi: «mire de norte a sur, e de leste a oeste». Que quere que mire?, pregunteille. A súa resposta foi: «o fracaso de Cristo. Tantos séculos, procurando meter na vida dos homes a súa doutrina, e vexa os resultados». Enchinme, nun primeiro momento de tristeza: é unha dor grande, en efecto, considerar que son moitos os que aínda non coñecen o Señor e que, entre os que o coñecen, son moitos tamén os que viven como se non o coñecesen.

Pero esa sensación durou só un intre, para deixar paso ao amor e ao agradecemento, porque Xesús quixo facer a cada home cooperador libre da súa obra redentora. Non fracasou: a súa doutrina e a súa vida están fecundando continuamente o mundo. A redención, por El realizada, é suficiente e abondosa de seu.

Deus non quere escravos, senón fillos, respecta a nosa liberdade. A salvación continúa e nós participamos nela: é vontade de Cristo que —segundo as palabras fortes de san Paulo— cumpramos na nosa carne, na nosa vida, aquilo que falta a súa paixón, pro Corpore eius, quod est Ecclesia, en beneficio do seu corpo, que é a Igrexa¹¹.

Paga a pena xogar a vida, entregarse por enteiro, para corresponder ao amor e á confianza que Deus deposita en nós. Vale a pena, ante todo, que nos decidamos a tomar en serio a nosa fe cristiá. Ao recitar o Credo, profesamos crer en Deus Pai todopoderoso, no seu Fillo Xesucristo que morreu e foi resucitado, no Espírito Santo, Señor e dador de vida. Confesamos que a Igrexa, unha, santa, católica e apostólica, é o corpo de Cristo, animado polo Espírito Santo. Alegrámonos ante a remisión dos pecados, e ante a esperanza da resurrección futura. Pero, esas verdades penetran ata o fondo do corazón ou quizais se quedan nos beizos? A mensaxe divina de vitoria, de ledicia e de paz de Pentecoste debe ser o fundamento inquebrantable no modo de pensar, de reaccionar e de vivir de todo cristián.

Forza de Deus e debilidade humana

Non est abbreviata manus Domini, non se fixo máis curta a man de Deus¹²: non é menos poderoso Deus hoxe que noutras épocas, nin menos verdadeiro o seu amor polos homes. A nosa fe apréndenos que a creación enteira, o movemento da terra e dos astros, as accións rectas das criaturas e canto hai de positivo no sucederse da historia, todo, nunha palabra, veu de Deus e a Deus se ordena.

A acción do Espírito Santo pódenos pasar inadvertida, porque Deus non nos dá a coñecer os seus plans e porque o pecado do home enturba e escurece os dons divinos. Mais a fe recórdanos que o Señor obra constantemente: é El quen nos creou e nos mantén no ser; quen, coa súa graza, conduce á creación enteira cara á liberdade da gloria dos fillos de Deus¹³.

Por iso, a tradición cristiá resumiu a actitude que debemos adoptar ante o Espírito Santo nun só concepto: docilidade. Ser sensibles ao que o Espírito divino promove ao noso arredor e en nós mesmos: aos carismas que distribúe, aos movementos e  institucións que suscita, aos afectos e decisións que fai nacer no noso corazón. O Espírito Santo realiza no mundo as obras de Deus. É —como di o himno litúrxico— dador das grazas, luz dos corazóns, hóspede da alma, descanso no traballo, consolo na dor. Sen a súa axuda non hai no home nada que sexa inocente e valioso, pois é El quen lava o manchado, quen cura o enfermo, quen acende o que esta frío, quen endereita o extraviado, quen conduce os homes cara ao porto da salvación e do gozo eterno¹⁴.

Mais esta fe nosa no Espírito Santo ha ser plena e completa: non é unha crenza vaga na súa presenza no mundo, é unha aceptación agradecida dos signos e realidades aos que, dunha maneira especial, quixo vincular a súa forza. Cando veña o Espírito de verdade —anunciou Xesucristo—, glorificarame porque recibirá do meu, e anunciarávolo¹⁵. O Espírito Santo é o Espírito enviado por Cristo, para obrar en nós a santificación que El nos mereceu na terra.

Non pode por iso haber fe no Espírito Santo, se non hai fe en Cristo, na doutrina de Cristo, nos sacramentos de Cristo, na Igrexa de Cristo. Non é coherente coa fe cristiá, non cre verdadeiramente no Espírito Santo quen non ama á Igrexa, quen non ten confianza nela, quen se comprace só en sinalar as deficiencias e as limitacións dos que a representan, quen a xulga desde fóra e é incapaz de sentirse fillo seu. Venme á mente considerar ata que punto será extraordinariamente importante e abondosísima a acción do Divino Paráclito, mentres o sacerdote renova o sacrificio do Calvario, ao celebrar a Santa Misa nos nosos altares.

Os cristiáns levamos os grandes tesouros da graza en vasos de barro¹⁶; Deus confiou os seus dons á fráxil e débil liberdade humana e, aínda que a forza do Señor certamente nos asiste, a nosa concupiscencia, a nosa comodidade e o noso orgullo rexéitana ás veces e lévannos a caer en pecado. En moitas ocasións, desde hai máis dun cuarto de século, ao recitar o Credo e afirmar a miña fe na divindade da Igrexa unha, santa, católica e apostólica, engado, a pesar dos pesares. Cando comentei este costume meu e alguén me pregunta a que me quero referir, respondo: aos teus pecados e mais aos meus.

Todo iso é certo, pero non autoriza en modo ningún a xulgar á Igrexa de maneira humana, sen fe teologal, fixándonos unicamente na maior ou menor calidade de determinados eclesiásticos ou de certos cristiáns. Proceder así, é quedar na superficie. O máis importante na Igrexa non é ver como respondemos os homes, senón ver o que fai Deus. A Igrexa é iso: Cristo presente entre nós; Deus que vén cara a humanidade para salvala, chamándonos coa súa revelación, santificándonos coa súa graza, sosténdonos coa súa axuda constante, nos pequenos e nos grandes combates da vida diaria.

Podemos chegar a desconfiar dos homes, e cada un está obrigado a desconfiar persoalmente de si mesmo e a coroar as súas xornadas cun mea culpa, cun acto de contrición fondo e sincero. Pero non temos dereito a dubidar de Deus. E dubidar da Igrexa, da súa orixe divina, da eficacia salvadora da súa predicación e dos seus sacramentos, é dubidar de Deus mesmo, é non crer plenamente na realidade da vinda do Espírito Santo.

Antes de que Cristo fose crucificado —escribe san Xoán Crisóstomo— non había ningunha reconciliación. E, mentres non houbo reconciliación, non foi enviado o Espírito Santo... A ausencia do Espírito Santo era signo da ira divina. Agora que o ves enviado en plenitude, non dubides da reconciliación. Pero se preguntasen: onde está agora o Espírito Santo? Podíase falar da súa presenza cando ocorrían milagres, cando eran resucitados os mortos e curados os gafos. Como saber agora que está de veras presente? Non vos preocupedes. Demostrareivos que o Espírito Santo está tamén agora entre nós...

Se non existise o Espírito Santo non poderiamos dicir: Señor, Xesús, pois ninguén pode invocar a Xesús como Señor, se non é no Espírito Santo (I Cor XII, 3). Se non existise o Espírito Santo, non poderiamos orar con confianza. Ao rezar, en efecto, dicimos: Noso Pai que estás nos ceos (Mt VI, 9). Se non existise o Espírito Santo non poderiamos chamar Pai a Deus. Como sabemos iso? Porque o apóstolo nolo ensina: E, por ser fillos, enviou Deus aos nosos corazóns o Espírito do seu Fillo, que clama: Abba, Pai (Gál IV, 6).

Cando invoques, pois, a Deus Pai, lémbrate de que foi o Espírito Santo o que, ao mover a túa alma, che deu esa oración. Se non existise o Espírito Santo, non habería na Igrexa palabra ningunha de sabedoría ou de ciencia, porque está escrito: é dada polo Espírito a palabra de sabedoría (I Cor XII, 8)... Se o Espírito Santo non estivese presente, a Igrexa non existiría. Pero, se a Igrexa existe, abofé que o Espírito Santo non falta¹⁷.

Por riba das deficiencias e limitacións humanas, insisto, a Igrexa é iso: o signo e en certo modo —non no sentido estrito no que se definiu dogmaticamente a esencia dos sete sacramentos da Nova Alianza— o sacramento universal da presenza de Deus no mundo. Ser cristián é ser rexenerado por Deus e enviado aos homes, para anunciarlles a salvación. Se tivésemos fe rexa e vivida, e désemos a coñecer audazmente a Cristo, veriamos que perante os nosos ollos se realizan milagres como os da época apostólica.

Porque agora tamén se lles devolve a vista aos cegos, que perderan a capacidade de mirar ao ceo e de contemplar as marabillas de Deus; dáselles a liberdade aos coxos e aos tolleitos, que se encontraban atados polos seus apaixonamentos e cuxos corazóns xa non sabían amar; faise oír os xordos, que non desexaban saber de Deus; lógrase que falen os mudos, que tiñan atenazada a lingua porque non querían confesar as súas derrotas; resucítase a mortos, nos que o pecado destruíra a vida. Comprobamos unha vez máis que a palabra de Deus é viva e eficaz, e máis penetrante que calquera espada de dous fíos¹⁸ e, o mesmo que os primeiros fieis cristiáns, alegrámonos ao admirar a forza do Espírito Santo e a súa acción na intelixencia e na vontade das súas criaturas.

Dar a coñecer a Cristo

Vexo todas as incidencias da vida —as de cada existencia individual e, dalgún xeito, as das grandes encrucilladas da historia— como outras tantas chamadas que Deus lles dirixe aos homes, para que se enfronten coa verdade; e como ocasións que se nos ofrecen aos cristiáns, para anunciar coas nosas obras e coas nosas palabras axudados pola graza, o Espírito ao que pertencemos¹⁹.

Cada xeración de cristiáns ten que redimir, ten que santificar o seu propio tempo: para iso, necesita comprender e compartir as ansias dos outros homes, os seus iguais, a fin de dar-lles a coñecer, con don de linguas como deben corresponder á acción do Espírito Santo, á efusión permanente das riquezas do Corazón divino. A nós, os cristiáns, correspóndenos anunciar nestes días, a ese mundo, do que somos e no que vivimos, a mensaxe antiga e nova do Evanxeo.

Non é verdade que toda a xente de hoxe —así, en xeral e en bloque— estea pechada, ou permaneza indiferente, ao que a fe cristiá ensina sobre o destino e o ser do home, non é certo que os homes destes tempos se ocupen só das cousas da terra e non lles interese mirar ao ceo. Aínda que non faltan ideoloxías —e persoas que as sustentan— que están pechadas, hai na nosa época arelas grandes e actitudes rastreiras, heroísmos e covardías, ilusións e desenganos; criaturas que soñan cun mundo novo máis xusto e máis humano, e outras que, quizais decepcionadas ante o fracaso dos primitivos ideais, se refuxian no egoísmo de buscar só a propia tranquilidade, ou de permanecer inmersas no error.

A todos eses homes e todas esas mulleres, estean onde estean, nos seus momentos de exaltación ou nas súas crises e derrotas, témoslle que facer chegar o anuncio solemne e tallante de san Pedro, durante os días que seguiron a Pentecoste: Xesús é a pedra angular, o Redentor, o todo da nosa vida, porque fóra del non se lle deu aos homes outro nome baixo o ceo, polo que poidamos ser salvos²⁰.

133Entre os dons do Espírito Santo, diría que hai un do que temos especial necesidade todos os cristiáns: o don de sabedoría que, ao facernos coñecer a Deus e gustar de Deus, colócanos en condicións de poder xulgar con verdade sobre as situacións e as cousas desta vida. Se fósemos consecuentes coa nosa fe, ao mirar ao noso redor e contemplar o espectáculo da historia e do mundo, non poderiamos menos de sentir que se elevan no noso corazón os mesmos sentimentos que animaron o de Xesucristo: ao ver aquelas multitudes compadecíase delas, porque estaban maltreitas e abatidas, como ovellas sen pastor²¹.

Non é que o cristián non advirta todo o bo que hai na humanidade, que non aprecie as limpas alegrías, que non participe dos afáns e ideais terreos. Pola contra, sente todo iso desde o máis recóndito da súa alma, e compárteo e víveo con especial fondura, xa que coñece mellor ca home algún as profundidades do espírito humano.

A fe cristiá non achica o ánimo, nin recorta os impulsos nobres da alma, posto que os agranda, ao revelar o seu verdadeiro e máis auténtico sentido: non estamos destinados a unha felicidade calquera, porque fomos chamados a penetrar na intimidade divina, a coñecer e amar a Deus Pai, a Deus Fillo e a  Deus Espírito Santo e, na Trindade e na Unidade de Deus,  a todos os anxos e a todos os homes.

Esa é a grande ousadía da fe cristiá: proclamar o valor e a dignidade da humana natureza, e afirmar que, mediante a gra-za que nos eleva á orde sobrenatural, fomos creados para acadar a dignidade de fillos de Deus. Ousadía realmente incrible, se non estivese baseada no decreto salvador de Deus Pai, e non fora confirmada polo sangue de Cristo e reafirmada e feita posible pola acción constante do Espírito Santo.

Temos que vivir de fe, de crecer na fe, ata que se poida dicir de cada un de nós, de cada cristián, o que escribía hai séculos un dos grandes Doutores da Igrexa oriental: da mesma maneira que os corpos transparentes e nidios, ao recibir os raios de luz, vólvense resplandecentes e irradian brillo, as almas que son levadas e ilustradas polo Espírito Santo vólvense tamén elas espirituais e levan ás demais a luz da graza. Do Espírito Santo provén o coñecemento das cousas futuras, a intelixencia dos misterios, a comprensión das verdades agochadas, a distribución dos dons, a  cidadanía celeste, a conversación cos anxos. Del, a ledicia que nunca remata, a perseveranza en Deus, a semellanza con Deus e, o máis sublime que pode ser pensado, o facerse Deus²².

A conciencia da magnitude da dignidade humana —de modo eminente, inefable, ao ser constituídos pola graza en fillos de Deus— xunto coa humildade forma no cristián unha soa cousa, xa que non son as nosas forzas as que nos salvan e nos dan a vida, senón o favor divino. É esta unha verdade que non se pode esquecer nunca, porque entón o endeusamento se pervertería e se convertería en presunción, en soberbia e, máis cedo ou máis tarde, en derrubamento espiritual ante a experiencia da propia fraqueza e miseria.

Atrevereime a dicir que son santo? —preguntábase santo Agostiño—. Se dixese santo en canto santificador e non necesitado de ninguén que me santifique, sería soberbio e mentireiro. Pero se entendemos por santo o santificado, segundo aquilo que se le no Levítico: sede santos, porque eu, Deus, son santo; entón tamén o corpo de Cristo, ata o último home situado nos confíns da terra e, coa súa Cabeza e baixo a súa Cabeza, diga audazmente: son santo²³.

Amade á Terceira Persoa da Trindade Beatísima: escoitade na intimidade do voso ser as mocións divinas —eses azos, eses reproches—, camiñade pola terra dentro da luz espallada na vosa alma: e o Deus da esperanza encheranos de toda sorte de paz, para que esa esperanza medre en nós sempre máis e máis, pola virtude do Espírito Santo²⁴.

Tratar o Espírito Santo

Vivir segundo o Espírito Santo é vivir de fe, de esperanza, de caridade; deixar que Deus tome posesión de nós e cambie de raíz os nosos corazóns, para facelos á súa medida. Unha vida cristiá madura, fonda e rexa, é algo que non se improvisa, porque é o froito do crecemento en nós da graza de Deus. Nos Feitos dos Apóstolos, descríbese a situación da primitiva comunidade cristiá cunha frase breve, mais chea de sentido: perseveraban todos nas instrucións dos Apóstolos, na comunicación da fracción do pan e na oración²⁵.

Así foi como viviron aqueles primeiros, e como debemos vivir nós: a meditación da doutrina da fe ata facela propia, o encontro con Cristo na Eucaristía, o diálogo persoal —a oración sen anonimato— cara a cara con Deus, teñen que constituír a substancia última da nosa conduta. Se iso falta, haberá tal vez reflexión erudita, actividade máis ou menos intensa, devocións e prácticas. Pero non haberá auténtica existencia cristiá, porque faltará a compenetración con Cristo, a participación real e vivida na obra divina da salvación.

É doutrina que se aplica a calquera cristián, porque todos estamos igualmente chamados á santidade. Non hai cristiáns de segunda categoría, obrigados a pór en práctica unha versión rebaixada do Evanxeo: todos recibimos o mesmo Bautismo e, se ben existe unha ampla diversidade de carismas e de situacións humanas, é un mesmo o Espírito que distribúe os dons divinos, unha mesma a fe, una mesma a esperanza, unha a caridade²⁶.

Podemos, polo tanto, tomar como dirixida a nós a pregunta que formula o Apóstolo: non sabedes que sodes templo de Deus e que o Espírito Santo mora en vós? ²⁷, e recibila como unha invitación a un trato máis persoal e directo con Deus. Por desgraza o Paráclito é, para algúns cristiáns, o Gran Descoñecido: un nome que se pronuncia, pero que non é Alguén —unha das tres Persoas do único Deus—, con quen se fala e de quen se vive.

Fai falta —pola contra— que o tratemos con asidua sinxeleza e confianza como nos ensina a facelo a Igrexa a través da liturxia. Entón coñeceremos máis o Noso Señor e, ao tempo, darémonos conta máis plena do inmenso don que supón chamarse cristiáns: advertiremos toda a grandeza e toda a verdade dese endeusamento, desa participación na vida divina, á que xa antes me refería.

Porque o Espírito Santo non é un artista que debuxa en nós a divina substancia, coma se El fose alleo a ela, non é dese xeito como nos conduce á semellanza divina; senón que El mesmo, que é Deus e de Deus procede, imprímese nos corazóns que o reciben como o selo sobre a cera e, dese xeito, pola comunicación de si e a semellanza, restablece a natureza segundo a beleza do modelo divino e restitúe ao home a imaxe de Deus²⁸.

Para concretar, aínda que sexa dunha maneira moi xeral, un estilo de vida que nos impulse a tratar o Espírito Santo — e, con El, o Pai e o Fillo— e a ter familiaridade co Paráclito, podémonos fixar en tres realidades fundamentais: docilidade —repito— vida de oración, unión coa Cruz.

Docilidade, en primeiro lugar, porque o Espírito Santo é o que, coas súas inspiracións, vai dando ton sobrenatural aos nosos pensamentos, desexos e obras. El é o que nos empuxa a adherirnos á doutrina de Cristo e a asimilala con profundidade, o que nos dá luz para tomar conciencia da nosa vocación persoal e forza para realizar todo o que Deus espera. Se somos dóciles ao Espírito Santo, a imaxe de Cristo irase formando cada vez máis en nós e iremos así achegándonos cada día máis a Deus Pai. Os que son levados polo Espírito de Deus, eses son fillos de Deus²⁹.

Se nos deixamos guiar por ese principio de vida presente en nós, que é o Espírito Santo, a nosa vitalidade espiritual irá medrando e nos abandonaremos nas mans do noso Pai Deus, coa mesma espontaneidade e confianza coa que un neno se bota nos brazos do seu pai. Se non vos facedes semellantes aos nenos, non entraredes no reino dos ceos, dixo o Señor³⁰. Vello camiño interior de infancia, sempre actual, que non é ser brando, nin falto de sazón humana: é madurez sobrenatural, que nos fai profundar nas marabillas do amor divino, recoñecer a nosa pequenez e identificar plenamente a nosa vontade coa de Deus.

Vida de oración, en segundo lugar, porque a entrega, a obediencia, a mansedume do cristián nacen do amor e ao amor encamíñanse. E o amor leva ao trato, á conversa, á amizade. A  vida cristiá require un diálogo constante con Deus Un e Trino, e a esa intimidade é onde nos conduce o Espírito Santo. Quen sabe das cousas do home, senón só o espírito do home, que está dentro del? Así as cousas de Deus ninguén as coñeceu senón o Espírito de Deus³¹. Se temos relación asidua co Espírito Santo, farémonos tamén nós espirituais, sentirémonos irmáns de Cristo e fillos de Deus, a quen non dubidaremos en invocar como a Pai que é noso³².

Acostumémonos a frecuentar ao Espírito Santo, que é quen nos ha santificar: a confiar nel, a pedir a súa axuda, a sentilo preto de nós. Dese xeito irase agrandando o noso pobre corazón, teremos máis ansias de amar a Deus e, por El, a todas as criaturas. E reproducirase nas nosas vidas esa visión final da Apocalipse: o espírito e a esposa, o Espírito Santo e a Igrexa — e cada cristián— que se dirixen a Xesús, a Cristo, e pídenlle que veña, que estea connosco para sempre³³.

Unión coa Cruz, finalmente, porque na vida de Cristo o Calvario precedeu a Resurrección e a Pentecoste, e ese mesmo proceso débese reproducir na vida de cada cristián. Somos — dinos san Paulo— coherdeiros con Cristo, con tal que padezamos con El, a fin de que sexamos con El glorificados³⁴. O Espírito Santo é froito da Cruz, da entrega total a Deus, de buscar exclusivamente a súa gloria e de renunciar por enteiro a nós mesmos.

Só cando o home, sendo fiel á graza, se decide a colocar no centro da súa alma a Cruz, negándose a si mesmo por amor a Deus, estando realmente desprendido do egoísmo e de toda falsa seguridade humana, é dicir, cando vive verdadeiramente de fe, é entón e só entón cando recibe con plenitude o gran lume, a gran luz, a gran consolación do Espírito Santo.

É entón tamén cando veñen á alma esa paz e esa liberdade que Cristo nos gañou³⁵, que se nos comunica coa graza do Espírito Santo. Os froitos do Espírito son caridade, gozo, paz, paciencia, benignidade, bondade, longanimidade, mansedume, fe, modestia, continencia, castidade³⁶: e onde está o Espírito do Señor, alí hai liberdade³⁷.

138En medio das limitacións inseparables da nosa situación presente, porque o pecado habita aínda dalgún xeito en nós, o cristián percibe con claridade nova toda a riqueza da súa filiación divina, cando se recoñece plenamente libre porque traballa nas cousas do seu Pai, cando a súa ledicia se fai constante porque nada é capaz de destruír a súa esperanza.

É nesta hora, ademais e ao mesmo tempo, cando é capaz de admirar todas as belezas e marabillas da terra, de apreciar toda a riqueza e toda a bondade, de amar con toda a enteireza e toda a pureza para as que está feito o corazón humano. Cando a dor ante o pecado non dexenera nunca nun aceno amargo, desesperado ou estricado, porque a compunción e o coñecemento da humana fraqueza encamíñano a identificarse de novo coas ansias redentoras de Cristo, e a sentir máis fondamente a solidariedade con todos os homes. Cando, en fin, o cristián experimenta en si con seguridade a forza do Espírito Santo, de maneira que as propias caídas non o abaten: porque son unha invitación a recomezar, e a continuar sendo testemuña fiel de Cristo en todas as encrucilladas da terra, malia as miserias persoais, que nestes casos adoitan ser faltas leves, que apenas enturban a alma; e, aínda que fosen graves, acudindo ao Sacramento da Penitencia con compunción, vólvese á paz de Deus e a ser de novo unha boa testemuña das súas misericordias.

Tal é, nun resumo breve, que apenas consegue traducir en pobres palabras humanas a riqueza da fe, a vida do cristián, se é quen de se deixar guiar polo Espírito Santo. Non podo, por iso, rematar doutro xeito que facendo miña a petición, que se contén nun dos cantos litúrxicos da festa de Pentecoste, que é como un eco da oración incesante da Igrexa enteira: Vén Espírito Creador, visita as intelixencias dos teus, enche de graza celeste os corazóns que ti creaches. Na túa escola fai que saibamos do Pai, fainos coñecer tamén ao Fillo, fai en fin que creamos eternamente en Ti, Espírito que procedes do un e do outro³⁸.