O RESPECTO CRISTIÁN Á PERSOA E Á SÚA LIBERDADE

Lemos, na Santa Misa, un texto do Evanxeo segundo san Xoán: a escena da curación milagrosa do cego de nacemento. Penso que todos nos conmovemos unha vez máis ante o poder e a misericordia de Deus, que non mira indiferente a desgraza humana. Mais agora quixera fixarme noutros matices: concretamente, para que vexamos que, cando hai amor de Deus, o cristián tampouco se sente indiferente ante a sorte dos outros homes, e sabe tamén tratar a todos con respecto; e que, cando ese amor esmorece, existe o perigo dunha invasión, fanática e desapiadada, na conciencia dos demais.

Ao pasar —di o Santo Evanxeo— viu Xesús a un home cego de nacemento¹. Xesús que pasa. Con frecuencia me teño marabillado ante esta forma sinxela de relatar a clemencia divina. Xesús pasa e decátase de seguido da súa dor. Considerade, en cambio, que distintos eran daquela os pensamentos dos discípulos. Pregúntanlle: Mestre, que pecados son a causa de que este nacese cego, os seus ou os dos seus pais? ².

Os falsos xuízos

Non nos debemos estrañar de que moitos, tamén xentes que se teñen por cristiás, se comporten de xeito parecido: imaxinan, antes que nada, o mal. Sen proba ningunha, presupóñeno; e non só o pensan, senón que se atreven a expresalo nun xuízo aventurado, diante da multitude.

A conduta dos discípulos podería, benevolamente, ser cualificada de desaprehensiva. Naquela sociedade —coma hoxe: nisto pouco cambiou— había outros, os fariseos, que facían desa actitude unha norma. Lembrade de que maneira Xesucristo os denuncia: veu Xoán que non come nin bebe, e din: está posuído do demo. Veu o Fillo do Home, que come e bebe, e murmuran: velaquí un home voraz e bebedor, amigo de publicanos e pecadores³.

Ataques sistemáticos á fama, denigración da conduta íntegra: esta crítica mordaz e punzante sufriuna Xesucristo, e non é raro que algúns reserven o mesmo sistema a aqueles que, conscientes das súas lóxicas e naturais miserias e erros persoais, miúdos e inevitables —engadiría— dada a humana debilidade, desexan seguir o Mestre. Mais a comprobación desas rea-lidades non nos debe levar a xustificar tales pecados e delitos —chámaselles rexoubas, con sospeitosa comprensión— contra o bo nome de ninguén. Xesús anuncia que se ao pai de familia lle alcumaron Belcebú, non é de esperar que se conduzan mellor cos da súa casa⁴; pero aclara tamén que quen lle chame parvo ao seu irmán, será reo do lume do inferno⁵.

Onde nace esta apreciación inxusta cos demais? Parece como se algúns tivesen postas continuamente unhas anteolleiras, que lles alterasen a vista. Non estiman, por principio, que sexa posible a rectitude ou, polo menos, a loita constante por comportárense ben. Reciben todo, como di o antigo adaxio filosófico, segundo o recipiente: na súa previa deformación. Para eles, ata o máis recto, reflicte —a pesar de todo— unha postura torcida que, hipocritamente, adopta aparencia de bondade. Cando descobren claramente o ben, escribe san Gregorio, escudriñan para examinar se hai ademais algún mal oculto⁶.

É difícil facerlles entender a esas persoas, nas que a deformación se converte case nunha segunda natureza, que é máis humano e máis verídico pensar ben do próximo. Santo Agostiño recomenda o seguinte consello: procurade adquirir as virtudes que credes que faltan nos vosos irmáns, e xa non veredes os seus defectos, porque non os teredes vós⁷. Para algúns, este xeito de proceder identifícase coa inxenuidade. Eles son máis realistas, máis razoables.

Erixindo en norma de xuízo o prexuízo, ofenderán a calquera antes de escoitar razóns. Despois, obxectivamente, bondadosamente, quizais concederán ao inxuriado a posibilidade de defenderse: contra toda moral e dereito, porque, en lugar de cargar eles coa proba da suposta falta, concedenlle ao inocente o privilexio da demostración da súa inocencia.

Non sería sincero se non vos confesase que as anteriores consideracións son algo máis ca unha rápida ollada de tratados de dereito e moral. Fundaméntanse nunha experiencia que viviron non poucos na súa propia carne; o mesmo ca outros moitos foron, con frecuencia e durante longos anos, a diana de exercicios de tiro de murmuracións, de difamación, de calumnia. A graza de Deus e un natural nada rancoroso fixo que todo iso non lles deixase o menor rastro de amargura. Mihi pro mi nimo est, ut a vobis iudicer⁸, impórtame moi pouco o ser xulgado por vós, poderían dicir con san Paulo. Ás veces empregando palabras máis correntes, engadirían que todo iso llessaíu sempre polo valor dunha palla. Esa é a verdade.

Por outra banda, así e todo, non podo negar que a min me causa tristeza a alma do que ataca inxustamente a honradez allea, porque o inxusto agresor se afunde a si mesmo. E sufro tamén por tantos que, ante as acusacións arbitrarias e desaforadas, non saben onde pór os ollos: están aterrados, non as cren posibles, pensan se será todo un pesadelo.

Hai uns días liamos na Epístola da Santa Misa o relato de Susana, aquela muller casta, falsamente incriminada de falta de honestidade por dous vellos corrompidos. Rompeu a chorar Susa-na e contestou aos seus acusadores: por todas partes síntome en angustia; porque se fago o que me propoñedes, virá sobre min a morte; e se me nego, non escaparei das vosas mans⁹. Cantas veces a insidia dos envexosos e os argalleiros coloca, a moitas criaturas limpas, na mesma situación! Ofréceselles esta alternativa: ofender o Señor ou ver denigrada a súa honra. A única solución nobre e digna é, ao tempo, extremadamente dolorosa, e han resolver: prefiro caer sen culpa nas vosas mans a pecar contra o Señor¹⁰.

Dereito á intimidade

Volvamos á escena da curación do cego. Xesucristo replicoulle aos seus discípulos que aquela desgraza non é consecuencia do pecado, senón ocasión para que se manifeste o poder de Deus. E, con marabillosa sinxeleza, dicide que o cego vexa.

Comeza entón, xunto coa felicidade, o tormento daquel home. Non o deixarán en paz. Primeiro son os veciños e os que antes o viran pedir esmola¹¹. O Evanxeo non nos conta que se alegrasen senón que non acertaban a dar creto, malia que o cego insistía en que ese, que antes non vía e agora ve, é el mesmo. En lugar de permitirlle gozar serenamente daquela graza, lévano aos fariseos, que lle preguntan de novo como foi. E el responde por segunda vez: puxo lama nos meus ollos, laveime e vexo¹².

E os fariseos queren demostrar que o que pasou, un ben e un  grande milagre, non pasou. Algúns válense de razoamentos mesquiños, hipócritas, moi pouco ecuánimes: curou en sábado e, como traballar en sábado está prohibido, negan o prodixio. Outros inician o que hoxe se chama unha enquisa. Van onde os pais do cego: é este o voso fillo, de quen vós dicides que naceu cego? Pois, como ve agora? ¹³. O medo aos poderosos induce a que os pais contesten cunha proposición, que reúne todas as garantías do método científico: sabemos que este é o noso fillo e que naceu cego; mais como agora ve non o sabemos, nin tampouco sabemos quen lle abriu os ollos. Preguntádello a el: xa é maior e dará conta de si¹⁴.

Os que realizan a enquisa non poden crer, porque non queren crer. Chamáronlle outra vez ao que fora cego e dixéronlle: ... nós sabemos que ese home —Xesucristo— é un pecadento¹⁵.

Con poucas palabras o relato de san Xoán exemplifica aquí un modelo de atentado tremendo contra o dereito básico, que por natureza nos corresponde a todos, de ser tratados con respecto.

O tema segue sendo actual. Non custaría ningún traballo sinalar, nesta época, casos desa curiosidade agresiva que conduce a pescudar de xeito morboso na vida privada dos demais. Un mínimo sentido da xustiza esixe que, incluso na investigación dun presunto delito, se proceda con cautela e moderación, sen tomar por certo o que só é unha posibilidade. Compréndese claramente ata que punto a curiosidade malsá por destripar o que non só non é un delito, senón que pode ser unha acción honrosa, deba cualificarse como perversión.

Fronte aos negociadores da sospeita, que dan a impresión de organizar unha trata da intimidade, é preciso defender a dignidade de cada persoa, o seu dereito ao silencio. Nesta defensa adoitan coincidir todos os homes honrados, sexan ou non cristiáns, porque se ventila un valor común: a lexítima decisión de ser un mesmo, a non se exhibir, a conservar en xusta e pudorosa reserva as súas alegrías, as súas magoas e as dores de familia; e sobre todo, a facer o ben sen espectáculo, a axudar por puro amor aos necesitados, sen a obriga de publicar esas tarefas en servizo dos demais e, moito menos, de poñer ao descuberto a intimidade da súa alma ante a mirada indiscreta e retorta de xentes que nada acadan, nin desexan acadar de vida interior, se non é para se mofar sen piedade.

Pero, que difícil resulta verse libre desa agresividade osmona! Os métodos, para non deixar o home tranquilo, multiplicáronse. Refírome aos métodos técnicos, e tamén a sistemas de argumentar aceptados, contra os que é difícil enfrontarse cando se desexa conservar a reputación. Así, pártese ás veces de que todo o mundo actúa mal; polo tanto, con este errado xeito de discorrer, parece inevitable o meaculpismo, a autocrítica. Se  un non bota sobre si unha tonelada de limo, deducen que, ademais de malo rematado, é hipócrita e fachendoso.

Por veces, procédese doutro modo: o que fala ou escribe, calumniando, está disposto a admitir que sodes un individuo íntegro, pero que outros quizais non farán o mesmo, e poden publicar que es un ladrón: como demostras que non es un ladrón? Ou ben: vostede afirmou incansablemente que a súa conduta é limpa, nobre, recta. Molestaríalle considerala de novo, para comprobar se —pola contra— esa conduta súa é se cadra sucia, innobre ou revirada?

Non son exemplos imaxinarios. Estou persuadido de que calquera persoa, ou calquera institución con algunha sona, podería aumentar a casuística. Creouse nalgúns sectores a falsa mentalidade de que o público, o pobo ou como queiran chamalo, ten dereito a coñecer e a interpretar os pormenores máis íntimos da existencia dos demais.

Permitídeme unhas palabras sobre algo que está ben unido á miña alma. Desde hai máis de trinta anos, teño dito e escrito en mil formas diversas que o Opus Dei non busca ningunha finalidade temporal, política; que persegue só e exclusivamente difundir, entre multitudes de todas as razas, de todas as condicións sociais, de todos os países, o coñecemento e a práctica da doutrina salvadora de Cristo: contribuír a que haxa máis amor de Deus na terra e, polo tanto, máis paz, máis xustiza entre os homes, fillos dun só Pai.

Moitos milleiros de persoas —millóns—, en todo o mun-do, entendérono. Outros, máis ben poucos, polos motivos que sexan, parece que non. Se o meu corazón está moi preto dos primeiros, honro e amo tamén os outros, porque en todos é respectable e estimable a súa dignidade, e todos están chamados á gloria de fillos de Deus.

Pero nunca falta unha minoría sectaria que, sen entender o que eu e tantos amamos, querería que llo explicásemos de acordo coa súa mentalidade: exclusivamente política, allea ao sobrenatural, atenta unicamente ao equilibrio de intereses e de presións de grupos. Se non reciben unha explicación así, errada e amañada ao seu gusto, seguen a pensar que hai mentira, ocultación, plans sinistros.

Deixade que vos descubra que, ante eses casos, nin me entristezo nin me preocupo. Engadiría que me divirto, se puidese pasar por alto que cometen unha ofensa ao próximo e un pecado, que clama a Deus. Son aragonés e, ata no humano do meu carácter, amo a sinceridade: sinto unha repulsión instintiva por todo o que supoña amaños. Sempre procurei contestar coa verdade, sen prepotencia, sen orgullo, aínda que os que calumniaban fosen mal educados, fachendosos, hostís, sen o máis mínimo sinal de humanidade.

Veume á memoria con frecuencia a resposta do cego de nacemento aos fariseos, que preguntaban por innúmera vez como sucedera o milagre: díxenvoloxa e non o escoitastes. Para que o queredes escoitar de novo? Será que tamén vosoutros queredes facervos discípulos seus? ¹⁶.

Colirio nos ollos

O pecado dos fariseos non consistía en non ver en Cristo a Deus, senón en pecharse voluntariamente en si mesmos; en non tolerar que Xesús, que é a luz, lles abrise os ollos¹⁷. Este pechamento ten resultados inmediatos na vida de relación cos nosos semellantes. O fariseo que, créndose luz, non deixa que Deus lle abra os ollos, é o mesmo que tratará soberbia e inxustamente ao próximo: eu douche grazas de que non son coma os outros homes, que son ladróns, inxustos, adúlteros, nin tampouco coma este publicano¹⁸, reza. E ao cego de nacemento, que persiste en contar a verdade da cura milagrosa, oféndeno: saíches do ventre da túa nai envolto en pecados, e ti dásnos leccións? E bo-tárono fóra¹⁹.

Entre os que non coñecen a Cristo hai moitos homes honrados que, por elemental miramento, se saben comportar delicadamente. Son sinceros, cordiais, educados. Se eles e mais nós non nos opoñemos a que Cristo cure a cegueira que aínda queda nos nosos ollos, se permitimos que o Señor nos aplique esa lama que, nas súas mans, se converte no colirio máis eficaz, percibiremos as realidades terreas e albiscaremos as eternas cunha luz nova, coa luz da fe: adquiriremos unha mirada limpa.

Esta é a vocación do cristián: a plenitude da caridade que é paciente, benfeitora, non ten envexa, non actúa temerariamente, non se ensoberbece, non é ambiciosa, non é interesada, non se alpo-riza, non pensa mal, nin se gaba da inxustiza, comprácese na verdade, acomódase a todo, cre todo, espera todo, atúrao todo²⁰.

A caridade de Cristo non é só un bo sentimento con relación ao próximo; non queda no gusto pola filantropía. A caridade, infundida por Deus na alma, transforma desde dentro a intelixencia e a vontade: fundamenta sobrenaturalmente a amizade e a ledicia de obrar ben.

Contemplade a escena da curación do coxo, que nos contan os Feitos dos Apóstolos. Subían Pedro e mais Xoán ao templo e, ao pasar, atopan un home sentado á porta; era coxo desde o seu nacemento. Todo lembra aqueloutra curación do cego. Pero agora os discípulos non pensan que a desgraza se deba aos pecados persoais do eivado ou ás faltas dos seus pais. E dinlle: no nome de Xesucristo Nazareno, érguete e camiña²¹. Antes rebordaban incomprensión, agora misericordia; antes xulgaban temerariamente, agora curan milagrosamente no nome do Señor. Sempre Cristo, que pasa! Cristo, que segue a pasar polas rúas e polas prazas do mundo, a través dos seus discípulos, os cristiáns: pídolle afervoadamente que pase pola alma dalgúns dos que me están a escoitar nestes momentos.

Respecto e caridade

Sorprendíanos ao principio a actitude dos discípulos de Xesús ante o cego de nacemento. Movíanse na liña dese refrán desgraciado: pensa mal e acertarás. Despois, cando coñecen máis o Mestre, cando se decatan do que significa ser cristián, as súas opinións están inspiradas na comprensión.

En calquera home —escribe san Tomé de Aquino— existe algún aspecto polo que os outros o poden considerar como superior, conforme ás palabras do Apóstolo “levados pola humildade téndeos os uns aos outros por superiores” (Phil II, 3). Segundo isto, todos os homes deben honrarse mutuamente²². A humildade é a virtude que leva a descubrir que as mostras de respecto pola persoa — polo seu honor, pola súa boa fe, pola súa intimidade— non son convencionalismos exteriores, senón as primeiras manifestacións da caridade e da xustiza.

A caridade cristiá non se limita a socorrer ao necesitado de bens económicos; diríxese, antes que nada, a respectar e comprender a cada individuo en canto tal, na súa intrínseca dignidade de home e de fillo do Creador. Por iso, os atentados á persoa —a súa reputación, ao seu honor— denotan, en quen os comete, que non profesa ou non practica algunhas verdades da nosa fe cristiá, e en calquera caso a carencia dun auténtico amor de Deus. A caridade pola que amamos a Deus e o próximo é a mesma virtude, porque a razón de amar o próximo é precisamente Deus, e amamos a Deus cando amamos o próximo con caridade²³.

Espero que sexamos quen de tirar consecuencias moi concretas deste tempo de conversación, na presenza do Señor. Principalmente o propósito de non xulgar os demais, de non ofender nin tan sequera coa dúbida, de afogar o mal coa abundancia de ben, sementando ao noso redor a convivencia leal, a xustiza e a paz.

E a decisión de non nos entristecer nunca, se a nosa condu-ta recta é mal entendida por outros; se o ben que —coa continua axuda do Señor— procuramos realizar, é interpretado de xeito torcido, atribuíndonos, a través dun ilícito proceso ás intencións, designios de mal, conduta dolosa e simuladora. Perdoemos sempre, co sorriso nos beizos. Falemos claramente, sen  rancor, cando pensemos en conciencia que debemos falar. E deixemos todo nas mans do Noso Pai Deus, cun divino silencio —Iesus autem tacebat²⁴, Xesús calaba—, cando se trata de ataques persoais, por brutais e indecorosos que sexan. Preo-cupémonos só de facer boas obras, que El se encargará de que brillen diante dos homes²⁵.